Franczyza to system sprzedaży usług, towarów lub technologii, który jest oparty na współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi: franczyzodawca/y i franczyzobiorca. Franczyza zakłada też przypływ wiedzy na temat sprzdawanych usług, towarów czy też technologii od franczyzodawcy do franczyzobiorcy przez cały okres obowiązywania umowy franczyzowej, która poprzez udzielenie praw i obowiązków jest istotą systemu oraz zaliczana jest do umów nienazwanych.

Franczyzodawca jest to strona, która udziela praw i nakłada obowiązki franczyzy. Jest pojęciem analogicznym do kredytodawcy. Upoważnia biorcę do korzystania z pakietu franczyzowego.

Franczyzobiorca jest to strona, która uzyskuje prawa i przyjmuje obowiązki od franczyzodawcy – jest pojęciem analogicznym do kredytobiorcy.

Indywidualny – franczyzodawca zawiera umowę z kilkoma franczyzobiorcami.

Sieciowy – występuje wiele podmiotów po stronie franczyzobiorców .

Subordynacyjny – Placówka posiada koncepcję franczyzodawcy, lecz nie jest przez niego prowadzona. Franczyzobiorcy odpowiedzialni są za rozwój placówki.

Partnerski – franczyzodawca prowadzi część placówek, a część placówek prowadzą franczyzobiorcy.

Master franchising – franczyzodawca w umowie upoważnia franczyzobiorcę do działalności, dając mu przy tym wyłączność. Zaś franczyzobiorca może działać poprzez swoich sub-franczyzobiorców.

System polega na tym, że franczyzodawca nadaje swoim poszczególnym franczyzobiorcom prawa oraz obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją. Upoważnia to indywidualnego franczyzobiorcę do korzystania z nazwy handlowej franczyzodawcy, jego znaku towarowego lub usługowego, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemów postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej, a także do korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej franczyzodawcy.
Pakiet franczyzowy składa się z:

• koncepcji prowadzenia działalności gospodarczej w określony sposób;
• obowiązku zaopatrywania się u dawcy lub konkretnego dostawcy;
• praw ochronnych;
• usług franczyzodawcy na rzecz franczyzobiorcy takie jak szkolenia zatrudnionych w punkcie franczyzobiorcy, pomoc;
• zobowiązania do prowadzenia akcji reklamowych;
• zobowiązania do dostarczania jednolitych materiałów promocyjnych;
• uprawnień do kontroli;
• obowiązku zachowania tajemnicy, co mają ułatwiać klauzule zabezpieczające.

Obowiązkiem franczyzobiorcy jest też konieczność ponoszenia opłat na rzecz franczyzodawcy. Przyłączenie się do istniejącego punktu sieci wiąże się opłatą. Franczyzobiorca częścią zysku dzieli się z franczyzodawcą, takie opłaty nazywa się opłatami bieżącymi. Franczyzobiorca może ponosić także różne opłaty dodatkowe.

Coraz więcej polskich marek franczyzowych próbuje swoich sił za granicą – ponad 100 franczyzowych firm polskich ma przynajmniej jedną placówkę poza granicami kraju.
Dla polskiej franczyzy charakterystyczna jest duża rozpiętość kwot inwestycji – od kilka tysięcy złotych do kilka milionów euro. Średnia wartość inwestycji we franczyzę w 2013 roku wyniosła 211,05 tys. zł w handlu i 105,73 tys. zł w usługach.